Rifa de gatos

“ (...) Mentres espera a que o camareiro o atenda, [Anthony Whitelands] bota unha ollada ao xornal. Dos grandes titulares e o derroche de signos de admiración saca unha impresión xeral pouco atraínte. En moitas localidades de España houbo choques entre grupos de partidos rivais co resultado aciago de algúns mortos e moitos feridos. Tamén hai folgas en varios sectores. Nun pobo da provincia de Castellón o crego foi expulsado polo alcalde e organizouse un baile dentro da igrexa. En Betanzos a un Santo Cristo cortáronlle a cabeza e os pés. A clientela do bar comenta estes sucesos con acenos grandilocuentes e frases sentenciosas mentres dan furiosas caladas aos seus cigarriños.”

Eduardo Mendoza: Riña de gatos, p. 18.

Verbas do duque de Igualada:

“ - Que estoure a revolución só é cuestión de tempo. A mecha está encendida e nada a pode apagar xa. Vou ser sinceiro con vostede, señor Whitelands, eu non teño medo á revolución. Non son tan cego que non vexa a inxustiza que ten imperado en España durante séculos. Os meus privilexios de clase non me impediron en varias ocasións apoiar medidas reformistas, empezando pola reforma agraria. A xestión das miñas fincas e o trato cos parceiros ensináronme máis neste senso que todos os discursos, os informes e os debates duns políticos de café, corredor e ministerio. Creo posible unha modernización das relacións de clase e do sistema económico que redundaría en beneficio do país en xeral e, en definitiva, en beneficio de todos os españois, ricos ou pobres. ¿De que sirven as riquezas se a propia servidume está afiando o coitelo que nos cortará o pescozo? Pero para a reforma é demasiado tarde. Por desidia, por incompetencia ou por egoísmo, non houbo entendemento e a estas alturas unha solución pacífica do conflito dista de ser viable. Hai ano e pico estourou unha revolución comunista en Asturias. Foi sofocada, mais, mentres durou, cometéronse moitos desmáns, especialmente contra o clero. As momias das monxas foron sacadas dos seus sartegos e ultraxadas, o cadáver dun dos moitos cregos asasinados foi exposto á irrisión pública cun cartel que dicía: véndese carne de porco. Eses actos non son propios de comunistas nin responden a nengunha ideoloxía, señor Whitelands. Son simple salvaxismo e sede de sangue. Logo intervíu o Exército e a Garda Civil e a represión foi terrible. Toleamos, e non hai máis que falar.”

Eduardo Mendoza: Riña de gatos, pp. 37-38.

“Co volco electoral do pasado 16 de febreiro, o señor Mallol fíxose cargo da Dirección Xeral de Seguridade nun mal momento. Os conflitos multiplícanse, as instrucións emanadas do Goberno son titubeantes e contraditorias, e nen sequera sabe se se pode confiar nos seus propios subordinados, herdados do goberno anterior, aínda que tamén este os herdou do anterior, e así ata o infinito. (...)

O relato [do teniente coronel don Gumersindo Marranón] foi monótono mais non tranquilizador: en Madrid e no resto de España queimáronse varias igrexas. Pola hora en que se produciron os sucesos, non había fieis nos locales afectados, e os danos materiais foron mínimos. Nalgúns casos os revoltosos limitáronse a queimar papeis e trapos no adro do templo e a facer máis fumeirada que outra cousa. Autos simbólicos, sen que se poida descartar a autoría da propia dereita con fins de provocación. Se é así, conseguiron o seu propósito, porque morreu un bombeiro en Madrid mentres trataba de sofocar un dos lumes e prepárase unha manifestación de repulsa á que non faltarán os falanxistas. Por se isto fose pouco, Falange Española convocou un acto no cine Europa para o vindeiro sábado ás sete da tarde. Un mes antes, con motivo da campaña electoral, xa celebrara un mitin no mesmo lugar, con afluencia de público. Naquela ocasión o asunto saldouse sen incidentes graves. Pero entón cada partido estaba distraído coa súa propia campaña. Agora as cousas son distintas. Don Alonso [Mallol] pregunta o motivo do mitin. O teniente coronel encóllese de ombreiros. Non o sabe; barrunta que será para xustificar o descalabro das eleccións, nas que Falange non conseguíu un só escano, e para plantexar ante as bases a política futura. Falange non parece disposta a desaparecer, e se quere seguir tendo presenza na vida política española, algo ha de inventar.”

Eduardo Mendoza: Riña de gatos, pp. 168-169.

[Na casa do duque de Igualada, con Mola, Queipo de Llano e Franco]:

“Un golpe de Estado non é cousa fácil. En primeiro lugar, non se pode contar coa unidade interna do Exército: algúns xenerais son republicanos convencidos; outros non o son, mais o seu código de honra impídelles sublevarse contra un Goberno lexitimado polas urnas. Moitos oficiais e cadros medios, con mando en praza, son de esquerdas ou simpatizan con sectores da esquerda. Por último, non se pode contar a cegas coa obediencia da tropa, nin coa aptitude dun atallo de caloyos sen experiencia en combate. A estes problemas ven solución fácil os africanistas: o golpe de Estado darao a Lexión e, se fai falla, traerase de Marrocos aos Regulares; os mouros son leais e estarán encantados de facer unha guerra colonial ao revés. Sen embargo, este recurso non soluciona o aspecto máis grave da cuestión. Os frecuentes pronunciamentos do século XIX tiveron como esceario unha España agrícola, por non dicir feudal, cunha poboación illada, ignorante e indiferente á política. Hoxe é todo o contrario. Se o golpe atopa resistencia armada e desemboca nunha verdadeira guerra civil, un exército unido e competente sen dúbida gañará batallas en campo aberto, pero non poderá controlar as cidades e os centros industriais, sobre todo se, como parece a Garda Civil e a Garda de Asalto non se suman ao levantamento. Contra esta eventualidade habería que recorrer aos grupos irregulares de extrema dereita: son numerosos, teñen experiencia na loita de rúa e están desexando entrar en acción. Pero os inconvenientes saltan á vista: ao non estar encadrados na estrutura militar, os membros destes grupos obedecen aos seus propios xefes e a ninguén máis. Un dos xenerais presentes estivo negociando cos tradicionalistas navarros e saíu escarmentado. A cambio da súa colaboración, os requetés pedían moitas cousas, unhas razoables e outras fantásticas e, por engadidura, os traballosos acordos nin sirven nin duran a causa das continuas disidencias no seo do grupo. Finalmente chegou á conclusión de que, aínda perseguindo obxectivos comúns, estas organizacións paramilitares, con moita ideoloxía e pouca disciplina, son o contrario do Exército. Con todo, conseguíu un principio de pacto cos requetés. Máis difícil é a relación coa Falange. Nengún dos militares presentes sinte o menor aprecio polo partido e menos aínda polo seu xefe, quen ten insultado reiteradamente a militares insignes por non ter apoiado no seu día a Ditadura de Primo de Rivera. José Antonio considera ao Exército culpable por acción ou omisión da ruina do seu pai e non ten empacho en propagar o seu despeito de palabra e obra: anos atrás, un dos xenerais presentes recibíu un puñetazo por esta causa en lugar público, en presenza de testemuñas. O agresor foi expulsado do Exército, mais o agredido conserva aínda moi vivo o escozor do agravio.”

Eduardo Mendoza: Riña de gatos, pp. 283-285.

Verbas do presidente do Consello de Ministros, Manuel Azaña:

“Pasei unha longa tempada en París -segue a dicir en direción ao inglés, porque os outros xa o saben-, antes da guerra do 14. (...) Por este motivo asistín nunha ocasión a unha conferencia sobre Tiziano a cargo dun compatriota de vostede, un profesor de Oxford ou de Cambridge. Home de mediana idade, guapo, elegante, algo amaneirado de xestos, cun aire de falsa inseguridade, mais moi documentado e moi intelixente, cunha cultura asombrosa, tan distinto dos nosos eruditos engolados e ignorantes. Impresionoume tanto que aínda lembro o seu nome: Garrigaw. Dedicou toda a conferencia a un só cadro: A morte de Acteón. Non era unha das obras expostas no Louvre, nen en nengún outro museo. Polo visto pertencía e seguramente aínda pertence a un afortunado particular. Para a conferencia dispuxemos dunha fermosa copia, sobre a que o profesor nos foi amosando os diferentes detalles dese curioso episodio mitolóxico. Como é de supor, fascinoume a fábula e o xeito de representala. Non sei se vostedes a teñen presente. O xove Acteón vai de caza e por azar sorprende espida a Diana; a esquiva deusa lánzalle unha frecha e convérteo en cervo que acto seguido é esnaquizado pola xauría do propio Acteón, sen que este poida facer nada para evitalo. Para pintar este suceso, Tiziano elixe un punto medio no decurso da fábula: o esencial xa ten acontecido ou está por acontecer. Quen non sabe o comezo e o final do conto quédase co xexún. Tal vez cando Tiziano pintou o cadro a mitoloxía grega era coñecida por todos. Eu dubídoo. Algunha outra razón levou ao pintor a elexir ese momento e non outro. O momento en que a falta xa foi cometida e a frecha foi lanzada. O demáis é cuestión de tempo: o desenlace é inevitable. Teñan paciencia coas miñas divagacións.(...)

- Moitos pensan que estamos xustamente nesa situación. A falta irreparable xa foi cometida, a frecha deixou atrás o arco; só nos queda esperar a que os nosos propios cans nos fagan anacos. A min gustaríame pensar doutro xeito. Direilles máis. Eu coido que a frecha que nos pode matar é precisamente o derrotismo de todos. Nunca en España houbo un consenso tan amplo como hoxe. A convicción unánime de que imos de cabeza ao desastre.”

Eduardo Mendoza: Riña de gatos, pp.336-338.

“Aos socialistas, o implacable desgaste dos pactos electorais e a xestión política obrigáronlles a radicalizar a súa postura para impedir que os obreiros abandonen a UGT e se vaian á CNT, onde os anarquistas manteñen a pureza de principios grazas ao abandono de calquera posibilismo e o exercicio da irresponsabilidade. Deste xeito, levados a un discurso revolucionario que ao seu xuizo é só unha frivolidade, os socialistas séntense obrigados a tomar o poder igual que o fixeron os bolxeviques en Rusia. Rexeitan de plano calquera forma de avenencia apelando, non sen razón, á brutal represión de que foi obxecto a clase obreira, tanto por parte da Monarquía como por parte da República. Pero a súa decisión, hoxe por hoxe, é un suicidio. Neste senso, a dereita é máis sensata: defende os intereses dos menos e en consecuencia non ha de contentar a unha masa exasperada que esixe resultados palpables e inmediatos. A dereita pode esperar, porque non pasa fame, e só recorrerá á rebelión armada se non ve outra saída. Os grupos extremistas da dereita, como os tradicionalistas ou os presuntos fascistas da Falange, son catro gatos aos que os seus amos atan curto coa correa da cicatería. Canto ao Exército, Azaña tenlle tomado o pulso; non en van foi ministro da Guerra no primeiro Goberno republicano. Contra da opinión máis extendida, Azaña cre que os militares non desexan acabar cunha República que no fondo tamén é a súa. Cando puideron defender á Monarquía, pola que avogan hoxe coa boca pequena, non moveron un dedo, nin o farán agora para derrubar a República. Deixando á marxe aos militares africanistas, que lle dan verdadeiro medo, os demáis están lastrados pola incompetencia, a folgazanería e a maraña da xerarquía. O Exército español no presente é unha institución caduca, indolente, desorganizada, sen medios materiais e sen moral, que fixo un triste papel en Cuba e nas Filipinas no 98 e despois, para salvar a dignidade ante o país e ante sí mesmo, atribúese o papel de árbitro na política española. Con todo, o equilibrio é precario, e na confusión medran os listos.”

Eduardo Mendoza: Riña de gatos, pp. 338-340.